Fast Money. Anasayfa Fen Bilimleri Ses ve Özellikleri SES VE ÖZELLİKLERİ Ses mi daha hızlı, Tonguç mu? Var mısın yarışa? SES VE ÖZELLİKLERİ Güneş Sistemi ve Tutulmalar Vücudumuzdaki Sistemler Kuvvet ve Hareket Madde ve Isı Ses ve Özellikleri Vücudumuzdaki Sistemler ve Sağlığı Elektriğin İletimi Bursluluk Sınavı Eğitimleri SES VE ÖZELLİKLERİ 3 EĞİTİM TOPLAM SÜRE 3031 fen bilimleri dersi konuları her ünitede daha da heyecanlı hale geliyor! Bu ünitede ses ve özelliklerini öğrenerek eğitimlere devam ediyoruz. Şimdi biraz düşün bakalım ses nasıl yayılır? Sence sesin yayılması için gerekli olan ortam nasıldır? Bakalım düşündüklerinle “Sesin Yayılması” dersinde anlattıklarımız eşleşiyor mu? Sorulardan hangisini eğitimi izlemeden önce tahmin ettiğini yorumlara yaz. Senin için hazırladığımız basit deneylerle “Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması” dersi de burada. Ortamın … değişince ses de değişir. Boşluk doldurma cümlesini eğitimden sonra kolayca tamamladın mı? Artık “Ses Enerjisi ve Hızı” eğitimi için hazırsın. Haydi, sen de eğitimleri tamamla. Konu Öncesi Eksiklerini Bulma Testi 1321 Sesin Yayılması 0842 Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması 0828 Ses Enerjisi ve Hızı Konu Sonu Değerlendirme Testİ SESİN MADDEYLE ETKİLEŞİMİ 2 EĞİTİM TOPLAM SÜRE 0942 Ses dalgalarının bir engelden yansıyarak kaynağına geri dönmesiyle o sesin yankısı duyulur. “Yankı ve Yansıma” hakkında başka neleri bilmek istiyorsun? Eğitimi seyrederek bu konu ile ilgili detaylı bilgiye sahip olabilirsin. Tankut ile Tonguç denizin içinde sohbet etmeyi denedi. Ancak birbirlerini anlayamadılar ve eğitimde bunun sebebini öğrendiler. Peki, sence ses ile mesafeyi belirleyebilir miyiz? Şimdi sırada istenmeyen seslere çözüm bulmak var. “Soğurulma ve Yalıtım” eğitiminde seni bekliyoruz. Konu Öncesi Eksiklerini Bulma Testi 0543 Yankı ve Yansıma 0359 Soğurulma ve Yalıtım Konu Sonu Değerlendirme Testİ Etkinliklerle Çalışma Kağıdı ÇALIŞMA KAĞIDIBu çalışma kağıdına erişebilmek için Tonguç Plus Üyelik Paketlerini incele. Sana uygun paketi seç, başarıyı yakala! BİZE KATIL ÜNLÜ TÜREMESİ “-cık, -cik” ekiyle sözcük türetirken, sözcükte ve ekte bulunmayan fazladan bir ünlü ortaya çıkar. Bu olaya “ÜNLÜ TÜREMESİ” ek dar – cık → daracık ünlü türemesi az – cık → azıcık ünlü türemesi genç – cik → gencecik ünlü türemesi * ünsüz yumuşaması * Bazı sözcükler pekiştirilirken anlamca güçlendirilirken “ünlü türemesi” pekiştirilmiş sözcük sağlam → sa – p – a – sağlam ünlü türemesi yalnız → ya – p – a – yalnız ünlü türemesi ÜNLÜ DÜŞMESİ Türkçede her hecede bir ünlü bulunur. Bu nedenle ünlü düşmesinin olduğu yerde aynı zamanda hece sayısı da düşer. * İkinci hecesinde dar ünlü bulunan kimi sözcükler ünlüyle başlayan ek aldığında ünlü düşmesi hece düşmesi görülür. NOT Ünlü düşmesini yazıda göstermemek bir yazım yanlışıdır. sabır – ım → sabrım doğru sabırım yanlış ünlü düşmesi burun – u → burnu doğru burunum yanlış ünlü düşmesi nesil – i → nesli doğru nesili yanlış ünlü düşmesi gönül – üm → gönlüm doğru gönülüm yanlış ünlü düşmesi * Ad ile yardımcı fiilden oluşan bazı birleşik fiillerde “ünlü düşmesi” görülür. Bu tip birleşik fiillerde ünlü düşmesini yazıda göstermemek ve ad ile yardımcı fiili ayrı yazmak bir yazım Yard. Fiil şükür et– → şükret– doğru şükür et– yanlış ünlü düşmesi kayıp ol– → kaybol– doğru kayıp ol– yanlış ünlü düşmesi * ünsüz yumuşaması p › b * Yapım ekleriyle sözcük türetilirken bazen “ünlü düşmesi” görülür. sıyır- – ık → sıyrık doğru sıyırık yanlış ünlü düşmesi ayır- – ım → ayrım doğru ayırım yanlış ünlü düşmesi sarı – ar– → sarar– doğru sarıar– yanlış ünlü düşmesi kavur- – ul– muş → kavrulmuş doğru kavurulmuş yanlış ünlü düşmesi savur- – ul– an → savrulan doğru savurulan yanlış ünlü düşmesi * Bazı birleşik sözcüklerin oluşumu sırasında “ünlü düşmesi” görülür. pazar ertesi → pazartesi kayın ana → kaynana ne için → niçin ne asıl → nasıl ünlü düşmesi * Yer-yön anlamı taşıyan bazı sözcüklerde “ünlü düşmesi” görülür. Bu tip sözcüklerde, daha çok söyleyişte görülen “ünlü düşmesi”ni yazıda göstermek bir yazım yanlışı değildir. Her iki biçim de yazım kurallarına uygundur. bura – da → burda doğru burada doğru şura – da → şurda doğru şurada doğru ora – da → orda doğru orada doğru içeri – de → içerde doğru içeride doğru dışarı – da → dışarıda doğru dışarıda doğru ileri – de → ilerde doğru ileride doğru nere – de → nerden doğru nereden doğru ünlü düşmesi * Hece ölçüsüyle söylenen, yazılan şiirlerde kalıba uydurmak amacıyla ünlü düşürebilir. Güzelliğin on par’etmez para etmez ünlü düşmesi Bu bendeki aşk olmasa Âşık Veysel Yukarıdaki şiir hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenmiştir. Şair birinci mısrayı “Güzelliğin on para etmez” biçiminde söylese, 9 hece olduğu için şiirin ölçüsü bozulacak. Ölçüye uydurmak için bir ünlüyü düşürüyor, hece sayısı 8 oluyor. ÜNSÜZ DÜŞMESİ Kimi sözcüklerde türetme ve birleştirme sırasında “ünsüz düşmesi” görülür. küçük – cük → küçücük ünsüz düşmesi ufak – cık → ufacık ünsüz düşmesi yüksek – l → yüksel– ünsüz düşmesi alçak – l → alçal– ünsüz düşmesi seyrek – l → seyrel– ünsüz düşmesi ad – daş → adaş ünsüz düşmesi ast – teğmen → asteğmen ünsüz düşmesi üst – teğmen → üsteğmen ünsüz düşmesi ÜNSÜZ TÜREMESİ Bazı sözcükler ünlüyle başlayan ek aldıklarında veya başka sözcüklerle birleşirken, sözcüğün sonundaki ünsüz ikizleşir. Bu olaya “ünsüz türemesi” denir. * Bazı sözcükler ünlüyle başlayan ek aldıklarında “ünsüz türemesi” görülür. hak – ım → hakkım ünsüz türemesi şık – ı → şıkkı ünsüz türemesi * Ad ile yardımcı fiilden oluşan bazı birleşik fiillerde “ünsüz türemesi” Yard. Fiil af et– → affet– ünsüz türemesi his et– → hisset– ünsüz türemesi NOT Ad ile yardımcı fiilden oluşan birleşik fiillerde, birleşme sırasında ünsüz türemesi olursa, bu tip birleşik fiiller bitişik yazılır. Bunları ayrı yazmak bir yazım yanlışıdır. affetmek doğru af etmek yanlış reddetmek doğru ret etmek yanlış zannetmek doğru zan etmek yanlış ÜNSÜZ YUMUŞAMASI “p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcük veya eklere, ünlüyle başlayan bir ek ya da sözcük getirildiğinde bu ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g-ğ” biçimlerine dönüşür. Bu olaya “ünsüz yumuşaması” denir. p, ç, t, k › b, c, d, g-ğ SERT YUMUŞAK dolap – ın → dolabın SERT YUMUŞAK p › b ünsüz yumuşaması ilaç – ım → ilacım SERT YUMUŞAK ç › c ünsüz yumuşaması kanat – ı → kanadı SERT YUMUŞAK t › d ünsüz yumuşaması gözlük – üm → gözlüğüm SERT YUMUŞAK k › ğ ünsüz yumuşaması ahenk – i → ahengi SERT YUMUŞAK k › g ünsüz yumuşaması * Sert ünsüzle biten eklerden sonra ünlüyle başlayan başka bir ek getirildiğinde yine “ünsüz yumuşaması” meydana gelir. gel – ecek – iz → geleceğiz SERT YUMUŞAK k › ğ ünsüz yumuşaması NOT Sert ünsüzle biten bazı sözcüklerde “ünsüz yumuşaması” görülmez. hukuk – un → hukukun saç – ım → saçım devlet – in → devletin çöp – ü → çöpü ÜNSÜZ BENZEŞMESİ Sert ünsüzle p, ç, t, k, f, s, ş, h biten sözcüklerden sonra getirilen eklerin ilk harfi sert ünsüz olur. Sözcüğün son ünsüzü ile getirilen ekin ilk ünsüzü sertlik yönünden birbirine benzer, uyum sağlar. Bu kurala “ünsüz benzeşmesi” denir. Sert Ünsüzler p, ç, t, k, f, s, ş, h F ı s t ı k ç ı Ş a h a p dolap – tan SERT SERT ünsüz benzeşmesi koş – tuk – ça SERT SERT SERT SERT ünsüz benzeşmesi hukuk – çu SERT SERT ünsüz benzeşmesi hapis – ten SERT SERT ünsüz benzeşmesi NOT Ünsüz benzeşmesi kuralına uymamak bir yazım yanlışıdır. yapışkan doğru – yapışgan yanlış üretken doğru – üretgen yanlış konuştum doğru – konuşdum yanlış sokaktan doğru – sokakdan yanlış dişçi doğru – dişci yanlış sabahçı doğru – sabahcı yanlış ULAMA Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük geldiğinde, birinci sözcüğün son ünsüzü ikinci sözcüğe ulanarak okunur. NOT Ulama, sadece okunuşta meydana gelen bir ses olayıdır. Ayrıca virgül ulamayı engeller. Benim için paranın hiçbir önemi yok. ulama ulama Senin alev gözlerin ulama Eritse şu ruhumu Buz olur kesilirim ulama Yanarken içim ulama KAYNAŞTIRMATürkçede sözcüklere ekler getirilirken, bazen sözcük ile ek arasına yardımcı kaynaştırıcı sesler girer. Bu olaya “kaynaştırma” denir. NOT “Kaynaştırma” olayının olduğu yerde aynı zamanda “ünsüz türemesi” de vardır. Çünkü sözcük ile ekte bulunmayan bir ses kaynaştırma ünsüzleri ortaya çıkmıştır. Kaynaştırma olayı değişik biçimlerde görülür a Kaynaştırma Ünsüzleri Türkçenin ses özelliklerine göre, iki ünlü yan yana gelemez. Ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde, sözcük ile ek arasına “y, ş, s, n” ünsüzlerinden biri getirilerek kaynaştırma yapılır. Kaynaştırma ünsüzleri y, ş, s, n y a ş a s ı n Sözcük Ek bahçe – e → bahçeye sofra – ı → sofrayı çınla – acak → çınlayacak yürü – erek → yürüyerek anla – an → anlayan kaynaştırma *ünsüz türemesi iki – er → ikişer altı – ar → altışar kaynaştırma *ünsüz türemesi çanta – ı → çantası beste – i → bestesi kaynaştırma *ünsüz türemesi pasta – ın → pastanın Gözde – in → Gözde’nin kaynaştırma *ünsüz türemesi Yorum ekle

ses 6 sınıf konu anlatımı